بخش ۱۱ باب اول – حکایت مرزبان ستمگار با زاهد
Section 11, Chapter One – The Tale of the Tyrannical Governor and the Ascetic
Avsnitt 11, Kapitel Ett – Berättelsen om den grymme gränsherren och eremiten
En vis man i Syriens avlägsna land
Valde en grottas hörn som sin plats i världens band.
Med tålamod fann han i mörkret ro,
I nöjdhetens skatt sjönk hans fot att bo.
Jag hörde hans namn var “Gudsvän” kallat,
En ängels själ i mänsklig gestalt.
De stora lade sina huvuden vid hans port,
Men hans huvud böjdes ej för världens fort.
Den rena mystikern, fri från begär,
Tigger av sig själv att lämna girighet där.
Hans själ viskar ständigt: “Ge, ge mer!”
Men i förnedring driver den honom från dörr till dörr.
I det land där denne vise man bodde,
Fanns en gränsherre, grym och utan nåde.
Varje svag själ han fann i sitt grepp,
Med brutal makt slog han dem i djupet ner.
Världen brann av hans hänsynslösa glöd,
Hans bitterhet gjorde folkets ansikten röd.
En skara flydde från hans tyranni och skam,
Hans onda rykte spreds i världens ram.
De fattiga stannade, sårade, utan makt,
Och deras förbannelser steg i himlens takt.
Där förtryckets hand sträcker sig för lång,
Ser du ej folkets läppar i glädjens sång.
Fanns en gränsherre, grym och utan nåde.
Varje svag själ han fann i sitt grepp,
Med brutal makt slog han dem i djupet ner.
Världen brann av hans hänsynslösa glöd,
Hans bitterhet gjorde folkets ansikten röd.
En skara flydde från hans tyranni och skam,
Hans onda rykte spreds i världens ram.
De fattiga stannade, sårade, utan makt,
Och deras förbannelser steg i himlens takt.
Där förtryckets hand sträcker sig för lång,
Ser du ej folkets läppar i glädjens sång.
Till den vise kom då och då en gäst,
Men Gudsvän såg ej på dem med intresse.
En gång sade härskaren: “O lyckosam man,
Vänd ej bort ditt ansikte med förakt så sann.
Du vet att jag bär vänskap till dig i hjärtat mitt,
Varför möter du mig med fiendskapens spritt?
Även om jag ej är landets högsta herre,
Är jag ej mindre än en dervisch i ära, säg mig, säg!
Jag påstår ej dygd över någon annan här,
Men behandla mig som du behandlar alla, min vän, var snäll.”
Men Gudsvän såg ej på dem med intresse.
En gång sade härskaren: “O lyckosam man,
Vänd ej bort ditt ansikte med förakt så sann.
Du vet att jag bär vänskap till dig i hjärtat mitt,
Varför möter du mig med fiendskapens spritt?
Även om jag ej är landets högsta herre,
Är jag ej mindre än en dervisch i ära, säg mig, säg!
Jag påstår ej dygd över någon annan här,
Men behandla mig som du behandlar alla, min vän, var snäll.”
Den kloke eremiten hörde hans ord,
Blev vred och sade: “Härskare, var på din vakt, hör!
Din existens bringar folkets lidande och kval,
Jag älskar ej folkets plåga, det är mitt val.
Du är fiende till dem jag håller kär,
Tror du att jag ser dig som vän, min herre, än?
Varför skulle jag älska din falska gunst,
När jag vet att Gud ser dig som fiende i grund?
Kyss ej min hand med vänskapens sken,
Älska dem som är mina vänner, gör det än!
Även om de river skinnet av Gudsvän,
Förblir han vän med vänner, ej fiende än.
Jag förundras över den hårdhjärtades sömn,
När folket lider i nöd av hans hjärtas töm.”
Blev vred och sade: “Härskare, var på din vakt, hör!
Din existens bringar folkets lidande och kval,
Jag älskar ej folkets plåga, det är mitt val.
Du är fiende till dem jag håller kär,
Tror du att jag ser dig som vän, min herre, än?
Varför skulle jag älska din falska gunst,
När jag vet att Gud ser dig som fiende i grund?
Kyss ej min hand med vänskapens sken,
Älska dem som är mina vänner, gör det än!
Även om de river skinnet av Gudsvän,
Förblir han vän med vänner, ej fiende än.
Jag förundras över den hårdhjärtades sömn,
När folket lider i nöd av hans hjärtas töm.”
تفسیر به سوئدی
Tolkning av dikten
Saadis dikt är en moralisk och mystisk berättelse som kontrasterar visdom och rättfärdighet mot förtryck och själviskhet. Den vise mannen, “Gudsvän”, representerar en asketisk och gudfruktig person som väljer nöjdhet och enkelhet framför världsliga begär. Hans liv i grottan symboliserar en inre frid och andlig rikedom som står i skarp kontrast till den grymme gränsherrens maktmissbruk. Gränsherren, som förtrycker de svaga och sprider lidande, representerar världslig arrogans och orättvisa. När han söker Gudsväns gunst avslöjar dikten en djupare sanning: äkta vänskap och respekt kan inte bygga på falskhet eller förtryck. Gudsvän förkastar härskarens hyckleri och betonar att hans lojalitet ligger hos folket och rättvisan, inte hos maktens företrädare. Dikten uppmanar till reflektion över moral, makt och medmänsklighet, och understryker att sann visdom innebär att stå emot orättvisa, även när det kommer från de mäktiga.
Saadis dikt är en moralisk och mystisk berättelse som kontrasterar visdom och rättfärdighet mot förtryck och själviskhet. Den vise mannen, “Gudsvän”, representerar en asketisk och gudfruktig person som väljer nöjdhet och enkelhet framför världsliga begär. Hans liv i grottan symboliserar en inre frid och andlig rikedom som står i skarp kontrast till den grymme gränsherrens maktmissbruk. Gränsherren, som förtrycker de svaga och sprider lidande, representerar världslig arrogans och orättvisa. När han söker Gudsväns gunst avslöjar dikten en djupare sanning: äkta vänskap och respekt kan inte bygga på falskhet eller förtryck. Gudsvän förkastar härskarens hyckleri och betonar att hans lojalitet ligger hos folket och rättvisan, inte hos maktens företrädare. Dikten uppmanar till reflektion över moral, makt och medmänsklighet, och understryker att sann visdom innebär att stå emot orättvisa, även när det kommer från de mäktiga.
به صبرش در آن کنج تاریک جای
به گنج قناعت فرو رفته پای
شنیدم که نامش خدادوست بود
ملک سیرتی، آدمی پوست بود
بزرگان نهادند سر بر درش
که در می‌نیامد به درها سرش
تمنا کند عارف پاکباز
به دریوزه از خویشتن ترک آز
چو هر ساعتش نفس گوید بده
به خواری بگرداندش ده به ده
در آن مرز کاین پیر هشیار بود
یکی مرزبان ستمکار بود
که هر ناتوان را که دریافتی
به سرپنجگی پنجه برتافتی
جهان سوز و بی‌رحمت و خیره‌کش
ز تلخیش روی جهانی ترش
گروهی برفتند از آن ظلم و عار
ببردند نام بدش در دیار
گروهی بماندند مسکین و ریش
پس چرخه نفرین گرفتند پیش
ید ظلم جایی که گردد دراز
نبینی لب مردم از خنده باز
به دیدار شیخ آمدی گاه گاه
خدادوست در وی نکردی نگاه
ملک نوبتی گفتش: ای نیکبخت
به نفرت ز من در مکش روی سخت
مرا با تو دانی سر دوستی است
تو را دشمنی با من از بهر چیست؟
گرفتم که سالار کشور نیم
به عزت ز درویش کمتر نیم
نگویم فضیلت نهم بر کسی
چنان باش با من که با هر کسی
شنید این سخن عابد هوشیار
بر آشفت و گفت: ای ملک، هوش دار
وجودت پریشانی خلق از اوست
ندارم پریشانی خلق دوست
تو با آن که من دوستم، دشمنی
نپندارمت دوستدار منی
چرا دوست دارم به باطل منت
چو دانم که دارد خدا دشمنت؟
مده بوسه بر دست من دوستوار
برو دوستداران من دوست دار
خدادوست را گر بدرند پوست
نخواهد شدن دشمن دوست، دوست
عجب دارم از خواب آن سنگدل
که خلقی بخسبند از او تنگدل
عنوان: حکیم گوشه‌نشین شام
در دوردست‌های شام، مردی خردمند
گوشه‌ای از غار را برای زندگی برگزید.
با صبر و آرامش در آن گوشه تاریک
با گنج قناعت، زندگی‌اش را بنا کرد.
شنیدم نامش «خدادوست» بود،
انسانی با روحی بزرگ در ظاهری ساده.
بزرگان شهر به درگاهش سر خم می‌کردند،
اما او سرش را برای هیچ درباری خم نکرد.
عارفی پاکباز، از طمع و آز دور،
از خودش می‌خواست که آزمندی را کنار بگذارد.
هر لحظه نفسش به او می‌گفت: «ببخش!»
اما او را در خواری از این شهر به آن شهر می‌کشاند.
در دوردست‌های شام، مردی خردمند
گوشه‌ای از غار را برای زندگی برگزید.
با صبر و آرامش در آن گوشه تاریک
با گنج قناعت، زندگی‌اش را بنا کرد.
شنیدم نامش «خدادوست» بود،
انسانی با روحی بزرگ در ظاهری ساده.
بزرگان شهر به درگاهش سر خم می‌کردند،
اما او سرش را برای هیچ درباری خم نکرد.
عارفی پاکباز، از طمع و آز دور،
از خودش می‌خواست که آزمندی را کنار بگذارد.
هر لحظه نفسش به او می‌گفت: «ببخش!»
اما او را در خواری از این شهر به آن شهر می‌کشاند.
در آن سرزمین که این پیر دانا زندگی می‌کرد،
حاکمی ستمگر بود که هیچ رحمی نداشت.
هر ضعیفی را که می‌دید، با زور و ستم
با مشت و لگد او را به خاک می‌انداخت.
جهان از بی‌رحمی‌اش می‌سوخت،
تلخی رفتارش چهره مردم را زرد کرده بود.
گروهی از ظلم و ستمش گریختند،
نام بد او در همه جا پیچید.
گروهی فقیر و زخمی ماندند،
نفرینشان به آسمان‌ها رسید.
جایی که ستم طولانی شود،
خنده بر لبان مردم دیده نمی‌شود.
حاکمی ستمگر بود که هیچ رحمی نداشت.
هر ضعیفی را که می‌دید، با زور و ستم
با مشت و لگد او را به خاک می‌انداخت.
جهان از بی‌رحمی‌اش می‌سوخت،
تلخی رفتارش چهره مردم را زرد کرده بود.
گروهی از ظلم و ستمش گریختند،
نام بد او در همه جا پیچید.
گروهی فقیر و زخمی ماندند،
نفرینشان به آسمان‌ها رسید.
جایی که ستم طولانی شود،
خنده بر لبان مردم دیده نمی‌شود.
حاکم گاه‌گاهی به دیدار خدادوست می‌آمد،
اما خدادوست حتی نگاهی به او نمی‌کرد.
یک روز حاکم گفت: «ای مرد نیکبخت،
چرا با نفرت از من روی برمی‌گردانی؟
می‌دانی که من با تو دوستم،
چرا با من دشمنی می‌کنی؟
شاید من فرمانروای بزرگ نباشم،
اما از یک درویش کمتر هم نیستم.
نمی‌گویم بهتر از دیگرانم،
اما مثل بقیه با من رفتار کن.»
اما خدادوست حتی نگاهی به او نمی‌کرد.
یک روز حاکم گفت: «ای مرد نیکبخت،
چرا با نفرت از من روی برمی‌گردانی؟
می‌دانی که من با تو دوستم،
چرا با من دشمنی می‌کنی؟
شاید من فرمانروای بزرگ نباشم،
اما از یک درویش کمتر هم نیستم.
نمی‌گویم بهتر از دیگرانم،
اما مثل بقیه با من رفتار کن.»
خدادوست این حرف‌ها را شنید،
خشمگین شد و گفت: «ای حاکم، هشیار باش!
وجود تو باعث رنج و عذاب مردم است،
من رنج مردم را دوست ندارم.
تو با کسانی که من دوستشان دارم دشمنی،
فکر نکن که دوست منی!
چرا باید محبت دروغین تو را بپذیرم،
وقتی می‌دانم خدا دشمن توست؟
دست من را به ظاهر دوستانه نبوس،
برو و دوستان من را دوست بدار.
حتی اگر پوست خدادوست را بکنند،
او دشمن دوستانش را دوست نمی‌گیرد.
عجب از سنگدلی تو که آرام می‌خوابی،
وقتی مردم از ستم تو دل‌تنگ و غمگین‌اند.»
خشمگین شد و گفت: «ای حاکم، هشیار باش!
وجود تو باعث رنج و عذاب مردم است،
من رنج مردم را دوست ندارم.
تو با کسانی که من دوستشان دارم دشمنی،
فکر نکن که دوست منی!
چرا باید محبت دروغین تو را بپذیرم،
وقتی می‌دانم خدا دشمن توست؟
دست من را به ظاهر دوستانه نبوس،
برو و دوستان من را دوست بدار.
حتی اگر پوست خدادوست را بکنند،
او دشمن دوستانش را دوست نمی‌گیرد.
عجب از سنگدلی تو که آرام می‌خوابی،
وقتی مردم از ستم تو دل‌تنگ و غمگین‌اند.»
تفسیر به فارسی امروزی
این شعر سعدی حکایتی اخلاقی و عرفانی است که تضاد بین حکمت، سادگی و عدالت را با ظلم و خودخواهی نشان می‌دهد. «خدادوست»، شخصیت اصلی شعر، نماینده انسانی است که با قناعت و دوری از طمع، زندگی ساده و معنوی را انتخاب کرده است. او در مقابل قدرت و ثروت سر خم نمی‌کند و ارزش‌هایش را حفظ می‌کند. در مقابل، حاکم ستمگر نماد قدرت‌طلبی و بی‌رحمی است که با ظلم به مردم، زندگی آن‌ها را تلخ کرده است. وقتی حاکم سعی می‌کند با خدادوست دوستی کند، خدادوست با صراحت او را رد می‌کند، چون نمی‌تواند با کسی که به مردم ظلم می‌کند همراه شود. این شعر به ما یاد می‌دهد که انسان عاقل و درستکار، حتی در برابر قدرت، پای ارزش‌هایش می‌ایستد و دوستی با ستمگران را نمی‌پذیرد. همچنین نشان می‌دهد که ظلم پایدار نمی‌ماند و نفرین مردم ستمدیده روزی دامن ستمگر را می‌گیرد.
3. انگلیسی
ترجمه شعر به انگلیسی
In the farthest reaches of Damascus’ land,
A wise man chose a cave’s corner to stand.
With patience, in that dark nook he dwelled,
His feet rooted in contentment’s treasure, held.
I heard his name was “God’s Friend,” so called,
A soul divine in human form enthralled.
The great bowed their heads at his humble gate,
Yet his head never bent to worldly fate.
The pure mystic, free from greed’s embrace,
Begs of himself to shun desire’s chase.
His soul whispers hourly: “Give, give more!”
Yet in humility, it drives him door to door.
A wise man chose a cave’s corner to stand.
With patience, in that dark nook he dwelled,
His feet rooted in contentment’s treasure, held.
I heard his name was “God’s Friend,” so called,
A soul divine in human form enthralled.
The great bowed their heads at his humble gate,
Yet his head never bent to worldly fate.
The pure mystic, free from greed’s embrace,
Begs of himself to shun desire’s chase.
His soul whispers hourly: “Give, give more!”
Yet in humility, it drives him door to door.
In that land where this wise sage did dwell,
A tyrant ruler reigned, cruel and fell.
Each weak soul he found in his grasp,
He crushed with brutal force in his clasp.
The world burned with his merciless fire,
His bitterness soured faces with ire.
Some fled from his tyranny and disgrace,
His evil name echoed in every place.
The poor remained, wounded and forlorn,
Their curses rose to the heavens, sworn.
Where oppression’s hand stretches far and wide,
No smiles on people’s lips will you find.
A tyrant ruler reigned, cruel and fell.
Each weak soul he found in his grasp,
He crushed with brutal force in his clasp.
The world burned with his merciless fire,
His bitterness soured faces with ire.
Some fled from his tyranny and disgrace,
His evil name echoed in every place.
The poor remained, wounded and forlorn,
Their curses rose to the heavens, sworn.
Where oppression’s hand stretches far and wide,
No smiles on people’s lips will you find.
At times, the ruler came to the sage’s door,
But God’s Friend spared him not a glance, no more.
One day the ruler said: “O fortunate one,
Why turn from me with such scornful shun?
You know I bear friendship in my heart for thee,
Why meet me with enmity, what can it be?
Though I’m not the mightiest lord of the land,
I’m no less than a dervish, by honor I stand.
I claim no virtue above any man here,
But treat me as you would others, my dear.”
But God’s Friend spared him not a glance, no more.
One day the ruler said: “O fortunate one,
Why turn from me with such scornful shun?
You know I bear friendship in my heart for thee,
Why meet me with enmity, what can it be?
Though I’m not the mightiest lord of the land,
I’m no less than a dervish, by honor I stand.
I claim no virtue above any man here,
But treat me as you would others, my dear.”
The wise hermit heard these words, clear and plain,
He flared with anger and spoke with disdain:
“Your existence brings the people pain and woe,
I do not love the suffering you bestow.
You are foe to those I hold dear in my heart,
Think not that I’d call you friend, for my part.
Why should I accept your false favor’s claim,
When I know God counts you among the blamed?
Kiss not my hand with feigned friendship’s glow,
Go love those I love, let your actions show.
Even if they tear the skin from God’s Friend,
He’ll not befriend the foes of his friends in the end.
I marvel at the sleep of that heart so cold,
When people suffer in anguish from your hold.”
He flared with anger and spoke with disdain:
“Your existence brings the people pain and woe,
I do not love the suffering you bestow.
You are foe to those I hold dear in my heart,
Think not that I’d call you friend, for my part.
Why should I accept your false favor’s claim,
When I know God counts you among the blamed?
Kiss not my hand with feigned friendship’s glow,
Go love those I love, let your actions show.
Even if they tear the skin from God’s Friend,
He’ll not befriend the foes of his friends in the end.
I marvel at the sleep of that heart so cold,
When people suffer in anguish from your hold.”
تفسیر به انگلیسی
Interpretation of the Poem
Saadi’s poem is a moral and mystical narrative that contrasts wisdom, humility, and justice with tyranny and selfishness. The central figure, “God’s Friend,” embodies an ascetic, God-fearing individual who chooses contentment and simplicity over worldly desires. His life in a cave symbolizes inner peace and spiritual wealth, standing in stark contrast to the cruel ruler’s oppressive actions. The ruler, who torments the weak and spreads suffering, represents worldly arrogance and injustice. When the ruler seeks the sage’s favor, the poem reveals a profound truth: true friendship and respect cannot be built on hypocrisy or oppression. God’s Friend rejects the ruler’s overtures, emphasizing his loyalty to the people and to justice, not to those in power. The poem calls for reflection on morality, power, and compassion, underscoring that true wisdom lies in standing against injustice, even when it comes from the powerful. It also suggests that oppression will eventually face the consequences of the people’s suffering and curses.
Saadi’s poem is a moral and mystical narrative that contrasts wisdom, humility, and justice with tyranny and selfishness. The central figure, “God’s Friend,” embodies an ascetic, God-fearing individual who chooses contentment and simplicity over worldly desires. His life in a cave symbolizes inner peace and spiritual wealth, standing in stark contrast to the cruel ruler’s oppressive actions. The ruler, who torments the weak and spreads suffering, represents worldly arrogance and injustice. When the ruler seeks the sage’s favor, the poem reveals a profound truth: true friendship and respect cannot be built on hypocrisy or oppression. God’s Friend rejects the ruler’s overtures, emphasizing his loyalty to the people and to justice, not to those in power. The poem calls for reflection on morality, power, and compassion, underscoring that true wisdom lies in standing against injustice, even when it comes from the powerful. It also suggests that oppression will eventually face the consequences of the people’s suffering and curses.
